Akademik Veri Yönetim Sistemi
İdealkent Yayınları, Ankara, 2023
Uygarlıklar tarafından defalarca üretilen kentler, ilk kuruluşundan beri gelen tarihi birikimlerini hafızalarında saklarlar. Tarih içinde ve günümüzde çeşitli uygarlıkların yer değiştirmeleri, yayılmaları ve coğrafyadan etkilenmeleri sonucunda oluşan bu izler, kültürel peyzaj değerlerini oluşturmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde yaşamların hayat bulduğu bu coğrafyalar, bireylerin ve toplumların davranışını ve yaşam biçimlerini etkileyen kolektif belleğin geçtiği alanlardır. Kültürel peyzajlara yaşam veren, insan ve doğanın karşılıklı etkileşimi sonucunda üretilen çevrelerde insanın doğa karşısında sunduğu katkı, o coğrafyada yere özgü değerler oluşturur. Tarihsel süreçte peyzajda yaşamış olan kültürlerin izlerini taşıyan bu değerler, günlük yaşam biçiminin oluştuğu bir sahne ve yaşamın temsil alanı olarak değerlendirilebilir. “Doğa” ve “kültür” arasındaki etkileşimle oluşan kültürel peyzajlar, kültür grubu tarafından belirli bir zamanda yaşamış veya halen yaşamakta olan topluluğun gündelik yaşamlarında sahip oldukları devingen çevrelerdir.
Bu çalışma için seçilen vadi yerleşimleri, sahip olduğu coğrafik özelliklerinden dolayı getirdiği korunaklı fiziksel koşullar ve farklı etnik kökenlere sahip topluluğun kültürel etkenlerle şekillenen geçmişten bugüne insan ve doğa arasındaki ilişkiyi yansıtan kültürel peyzaj değerlerine sahiptir. Bu çalışma kapsamında geçen “peyzaj” kelimesi, insan ve doğanın karşılıklı etkileşimleri sonucu yapılı çevreye yansıyan kolektif hafızanın üretim sahnesi olarak tanımlanmaktadır. Sahne olarak vadilerdeki köy mahali, gündelik sosyo-mekansal etkileşimler aracılığı ile üretilen bir uzam olarak geçmektedir. Örneklem alan Kayseri kenti sınırları içerisinde Melikgazi ilçesinde yer alan Derevenk- Gesi ve Koramaz Vadileri ve içerisinde bulunan yerleşimler, Gayrimüslim – Müslüman nüfusun biraradalıklarını 20. yüzyılın başlarına kadar devam ettirebilmiş ve bunun sonucu olarak somut ve somut olmayan kültür mirası değerlerinin zenginliği açısından değerli bulunduğu için bu çalışmanın örneklem alanını oluşturmaktadır. Geçmişten bu yana sosyal, ekonomik ve kültürel etkenler, vadilerde bulunan bu köylerin doğal ve fiziksel strüktürünün bir parçası olmuştur. Bu kırsal karakterdeki yerleşimler, çeşitli doğal, sosyo – kültürel, ekonomik, siyasi nedenlerden dolayı nüfus kaybına uğramıştır ve halen de nüfus kayıpları devam etmektedir. Bu kayıplara rağmen her yerleşim kendine özel hafızaları, eylemleri ve olayları ile geçmişe ışık tutmaktadır. Farklı kökenlere ait toplumların bir arada yaşadığı yerleşimlerde ve buna bağlı olarak oluşan kültürel peyzajlar bize yerleşimlerin fiziksel olmayan zihinsel katmanlarını ortaya çıkarmakla birlikte geçmişe dönük yaşantılarla ilgili de ipuçları vermektedir.
Bu çalışma “Kültürel Peyzaj Alanlarının Kolektif Hafızadaki Sürekliliğini Değerlendiren Bir Yöntem Önerisi: Kayseri Derevenk, Gesi ve Koramaz Vadi Yerleşimleri” adlı doktora tezimin kitap olarak uyarlanmasıdır. Bu nedenden dolayı doktora tezinin belirli kısımları sadeleştirilerek aktarılmış ve daha çok çalışma alanına yönelik bilgi, belge ve saptamaların paylaşılmasını gerektirmiştir. Çalışmanın detayları için doktora tezine bakılmalıdır. 5 kısımdan oluşan bu kitap çalışmasının 1. bölümünü çalışmanın anahtar kelimelerini oluşturan kültürel peyzaj ve kolektif hafıza tanımları ve birbiri arasındaki ilişki aktarılmıştır. 2. bölümde çalışma alanının kırsal alanda yer alan vadi yerleşimleri olması ve bu alanlara dair bilgi ve belgenin yetersiz olmasından dolayı geliştirilen çoklu yöntem önerisinden bahsedilmektedir. Bu çalışmada önerilen yöntem gerek üzerinde çalışılan vadi yerleşmeleri gerekse de benzer alanlar için özgün bir çalışma niteliği taşımaktadır. Özellikle kırsal karakterdeki yerleşmelerde yapılacak ileri çalışmalarda önemli bir örnek veri seti ve yorumu sunmaktadır. 3. bölümde vadi yerleşimlerine dair değerler detaylı olarak aktarılmıştır. 4. bölümde çalışma alanı hafıza peyzajları olarak değerlendirilmiş ve 14 köy yerleşimini içeren saha çalışmasındaki bulgulara yer verilmiştir. 5. bölümde ise çalışma alanına dair tespitler ve tehditler özetlenerek bu köylere yönelik sürdürülebilirlik yaklaşımları geliştirilmiştir.