Akademik Veri Yönetim Sistemi
DOCOMOMO TÜRKİYE Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları ve Bildiri Özetleri XII, Samsun, Türkiye, 16 - 18 Aralık 2016, ss.1
Adana 20. yüzyılın başlarında önemli bir endüstrileşme sürecine girmiştir. Sırasıyla fabrikalar kurulmaya başlamış, devlet destekli yatırımlarla şehrin ekonomisinde ciddi bir büyüme söz konusu olmuştur. Bu sürecin öncülerinden olan Alman Fabrikası, 1900’lü yılların başında, ‘Deutch Levantinische Baumwolle Gesellchaft’ tarafından çırçır fabrikası olarak inşa edilmiş ve faaliyete geçmiştir. Dönemin sanayi yapıları arasında kütle kurgusu, yapım tekniği ve malzeme özellikleri bakımından oldukça dikkat çekicidir. 1971 yılında yağ üretim tesisi, sonrasında çeşitli depo ya da ambar yapıları endüstri kompleksine eklenmiştir. Yerleşimin merkezinde çırçır fabrikası ve yağ üretim tesisi bulunmaktadır. Üretim tesisi birimleri tuğla yığma olarak inşa edilmiş üzeri çimento sıvanmıştır. Ahşap çatı strüktürü metal levha ile kaplanmış, beşik çatı formundadır. Tuğla yığma olarak yapılmış bacası hala ayaktadır. Yapıyı çevreleyen ambar ve depolama alanlarında farklı yapım teknikleri görülmektedir. Yapım tekniğindeki değişimler dönem ekleri olarak yorumlanabilir fakat bu varsayımı netleştirmek için malzeme analizleri yapılması gerekmektedir. Üretim tesisinin batısında bulunan ambarlar betonarme strüktürlü, tuğla dolgulu, ahşap asma çatılı mekanlardır. Cumhuriyet Caddesi’nde yer alan birimler tuğla yığma olarak inşa edilmiştir fakat çatı örtüleri bulunmamaktadır. Üretim tesisinin doğusunda bulunan ambar ve depolama birimleri betonarme strüktürlü, metal çatı kaplaması olan ve dış yüzeylerinin metal levha ile kaplandığı bir yapım sistemine sahiptir. Yerleşkenin kuzeyine işçiler için tasarlanmış mekanlar bulunmaktadır, kuzeybatısında ise iki adet metal silo bulunmaktadır ve yüzeyinde ciddi korozyon gözlenmiştir.
Söz konusu yapı günümüzde Adana Büyükşehir Belediyesi tarafından dönüşüm alanı olarak ilan edilen Döşeme Mahallesi’nde konumlanmaktadır. Mahalle, kent merkezine oldukça yakın D100 (Adana-Mersin) karayolu üzerinde, oldukça stratejik bir konumda bulunduğundan ciddi bir kentsel gelişme baskısı altındadır. Bu noktada Döşeme Mahallesi’nin karakteristik özelliklerinden bahsetmek gerekir. Döşeme Mahallesi planlama modeli olarak önemli bir örnek teşkil etmektedir. Alman şehir plancısı Hermann Jansen’in planlarında Döşeme Mahallesi’nin gridal planı gözlenmektedir. Sanayi bölgesine yakın olması sebebiyle bölgenin bir işçi mahallesi olarak tasarlanmış olabileceği ya da geçmiş dönemdeki iskan politikaları sebebiyle göçmenler için kurulmuş bir mahalle olabileceği düşünülmektedir. Bütün bu özellikler göz önünde bulundurulduğunda stratejik konumu, bir endüstri yapısı olarak özgün nitelikleri, çevresi ile ilişkisi ve bir çekim noktası olma potansiyeli önemli bulunmuş, aynı zamanda herhangi bir koruma önlemi olmadığı için yapının fiziksel sürdürülebilirliği tehlike altında olduğundan çalışma konusu olarak seçilmesi uygun bulunmuştur.
The city of Adana is located in the eastern part of Mediterranean region, south of Turkey. It is always considered as an agricultural zone, but at the beginning of 20th century, the process of industrialization based on cotton, which is basic product of Adana. The pioneers of industrialization of the city was Milli Mensucat Factory and German factory which were established were close to each other and also the main motorway and railway of the city. German Factory was established by ‘Deutch Levantinische Baumwolle Gesellchaft’ as a Cotton Gin Factory at the beginning of 1900’s. Considering the composition of masses, construction techniques and materials, the factory is quite remarkable between other examples. Oil production facility was added to the complex in 1971. Cotton gin and oil production facilities are located at the center of the complex and warehouses, locker rooms of workers and two silos are enclosing the main production buildings. Factory buildings were constructed as brick masonry and there is cement plaster on wall surfaces. There is a wooden roof construction covered by metal sheets on top of the building. Industrial chimney of the factory is still existing and located at the south of the building. The construction techniques and materials of warehouses are different. It can refer to the differences between construction dates, but for the certain consequences the complex should be analyzed. Brick masonry; reinforced concrete structure, plastered walls or metal sheets on walls can be observed in different warehouses.
German Factory is settled at a significant neighbourhood, Döşeme Neighbourhood, in terms of urban planning, architectural characteristic of the buildings in it and strategic location in city. It is very close to city center and also on the Adana-Mersin motorway (D-100). Unfortunately, it is under pressure of urban transformation due to be declared as an urban transformation zone by Adana Metropolitan Municipality. At this point, very significant planning model of neighborhood should be underlined. In 1940’s, Hermann Jansen who is a German urban planner proposed a planning model for city of Adana. However, even in his drawings, the gridal plan typology of Döşeme Neighbourhood was existing. It can be interpreted as a settlement for workers planned in the period of industrialization, but considering the variety in architectural characteristic of houses, the possibility of being planned as a settlement for immigrants should be examined. Given all the values and significance of German Factory with its context interacting the Döşeme neighbourhood, strategic location, threat or urban transformation and the potential of being and attractive point of the city, the topic is chosen to emphasize and present this kind of industrial heritage in Adana.